Schenking van het familiebedrijf

Aandelen die onder leven worden geschonken zijn in principe aan 3% (in rechte lijn of aan echtgenoten of samenwonende partner) of 7% (schenkingen tav andere begiftigden) schenkbelasting onderhevig. In dat geval zijn dan wel geen erfbelastingen verschuldigd. De wetgever heeft dit per 1 januari 2012 omgedraaid voor wat betreft de schenking van aandelen in familiebedrijven, de zogenaamde ‘bedrijfsschenking’:

• Er zijn geen schenkbelastingen verschuldigd bij een bedrijfsschenking die in België wordt geregistreerd;
• Komt men binnen de 7 jaar na een niet in België registreerde schenking te overlijden, dan dienen 3 of 7% erfbelastingen te worden betaald.

Dit vinden we terug in artikel 2.7.4.2.2. (erfbelasting) en artikel 2.8.6.0.3. en verder (schenkbelasting) van de Vlaamse Codex Fiscaliteit.

1.Vrijstelling van schenkbelastingen

De vererving van de aandelen van familieondernemingen alsook de activa die beroepsmatig zijn geïnvesteerd in familieondernemingen, gebeurt aan 0% indien aan volgende voorwaarden is voldaan:¹

• Participatievoorwaarde: de schenker of zijn naaste familie (dit zijn ondertussen ook de neven en de nichten) bezitten ten minste 50% van de aandelen, en dat ononderbroken in elk van de drie jaren voorafgaand aan het overlijden. Dit percentage wordt beperkt tot 30% van de aandelen in volle eigendom indien de schenker hetzij a)  gezamelijk met 1 andere aandeelhouder en zijn familie volle eigenaar is van minstens 70% van de aandelen van de vennootschap, hetzij b) gezamelijk met twee andere aandeelhouders en hun familie volle eigenaar is van minstens 90% van de aandelen van de vennootschap, en;²
• Activiteitsvoorwaarde: het doel van de vennootschap is een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwactiviteit of een vrij beroep, en dit op het ogenblik van de schenking of het overlijden tot drie jaar na dat ogenblik. Vennootschappen zonder reële economische activiteiten zoals managementvennootschappen worden alsdus uitgesloten.

Er bestaat een weerlegbaar vermoeden dat de vennootschap geen economische activiteiten heeft indien, gedurende de laatste drie goedgekeurde boekjaren, 1/ meer dan 50% van het totaal actief van de vennootschap bestaat uit terreinen en gebouwen, en 2/ de vennootschap minder dan 1,5% van het totaal actief aan loonlasten uitbetaald heeft aan werknemers die in de EER tewergesteld zijn.

• Formele voorwaarde: de schenking dient steeds notarieel te gebeuren, en de Vlaamse administratie dient de nodige stukken 7 dagen na de registratie van de akte te ontvangen. Voorheen moest de begunstigde bovendien uitdrukkelijk voor deze gunstmaatregel vragen, en dat in de aangifte van de nalatenschap die tevens door alle erfgenamen diende te worden ondertekend. Voortaan is dergelijk VLABEL-attest niet langer vereist, maar kan ze wel de nodige rechtszekerheid (het wel of niet voldaan zijn van alle voorwaarden) met zich meebrengen. In gevallen van hoogdringendheid kan men nu wel van de vrijstelling genieten.

Er dient eveneens te worden opgemerkt dat blijvend aan bepaalde voorwaarden dient te worden voldaan om de vrijstelling te behouden, en dat tot drie jaar na de schenking. Het betreft onder andere de voorzetting van 'een' activiteit, dus mogelijks een andere activiteit die evenzeer kan worden uitgevoerd door een derde (niet de begunstigde of erfgenaam. Er zijn ook restricties voor wat betreft kapitaalverminderingen.

De vrijstelling voor de bedrijfsschenking is niet van toepassing op de overdrachten van onroerende goederen die hoofdzakelijk tot bewoning worden aangewend of zijn bestemd.

Zijn de aandelen van de familieonderneming ondergebracht in een holdingvennootschap, dan zullen ook de aandelen aangehouden door de holdingvennootschap onder deze regeling vallen althans in de mate dat de holding minstens 30% van de aandelen aanhoudt van minstens één directe dochtervennootschap die wel aan de voorwaarden voldoet. In dit geval wordt de vrijstelling wel beperkt tot de waarden van de aandelen van de holdingvennootschap in de dochtervennootschappen (passieve holding).

Merk wel op dat de holdingvennootschap zelf als de ‘familieonderneming’ kan worden beschouwd, een actieve holding dus, bijvoorbeeld indien kan worden aangetoond dat de leiding over de dochtervennootschap(pen) door de holding wordt uitgeoefend, er personeel door de holding worden tewerkgesteld die de boekhouding van de onderliggende actieve vennootschap(pen) voert, de commerciële activiteiten vanuit de holding stuurt, IT-ondersteuning biedt, ... Het moet met andere woorden gaan over intragroepsdiensten met een economische toegevoegde waarde, waarvoor de nodige personeelsleden en activa wordt ingezet en samenwerkingscontracten kunnen worden voorgelegd. De diensten dienen aldus de "zuivere managementactiviteiten" te overstijgen, en verder te gaan dan het louter verstrekken van waarborgen of zekerheden aan de onderliggende vennootschappen. Is dit het geval, dan kan worden gesproken van een actieve holding, en zijn de aandelen voor hun totale waarde vrijgesteld van schenkbelastingen. Dit biedt dus opportuniteiten naar het structureren van de onderliggende vennootschappen.

2. Niet alle kinderen werken actief in de familieonderneming

De bedrijfsschenking kan dus fiscaal voordelig worden georganiseerd. Een ander probleem stelt zich evenwel wanneer het bedrijf niet aan alle kinderen samen (voor hetzelfde deel) wordt geschonken: de waarde op het ogenblik van de schenking kan immers sterk verschillen van de waarde op het ogenblik van het overlijden van de schenker.

Het komt vaak voor dat niet alle kinderen een gelijk aandeel in het familiebedrijf geschonken krijgen. Mogelijks zijn niet alle kinderen werkzaam in de onderneming, of zijn zij niet allen geïnteresseerd om de zaak over te nemen. Dan kan gebruik worden gemaakt van de techniek van de dubbele akte. Eerst wordt de zaak in zijn geheel geschonken aan alle kinderen samen, waarna de kinderen in een tweede akte uit onverdeeldheid treden. Op die manier krijgen de kinderen die niet actief zijn in het familiebedrijf, de waarde van de aandelen ipv een deel van het bedrijf. Teneinde tijdens het leven nog de controle te behouden, kan ervoor worden gekozen om enkel het blote eigendom te schenken. De kinderen hebben dan twee opties:

• Kinderen niet actief in het familiebedrijf worden meteen uitgekocht. Dit betekent wel dat zij enkel de waarde in blote eigendom, betrekkelijk lager dan in volle eigendom, zullen ontvangen. Zij erven daarentegen wel al voor het overlijden van de ouders;
• Kinderen niet actief in het familiebedrijf worden uitgekocht wanneer zij het volle eigendom krijgen (ttz na overlijden van de ouders of wanneer zij van hun vruchtgebruik afstand doen), dit wel gebaseerd op de waarde van de aandelen op het moment van de schenking.

Dit alles uiteraard onder voorbehoud dat de kinderen actief in de onderneming of de vennootschap zelf (in het kader van een mogelijke inkoop van eigen aandelen), over voldoende liquiditeiten beschikken om de niet-actieve kinderen de waarde uit te betalen.

3.Erfbelastingen

Mocht de schenking van de roerende goederen belastingsvrij is gebeurd (dmv een handgift of schenking voor de nederlandse notaris), zullen erfbelastingen worden geheven indien de schenker binnen de 3 jaar komt te overlijden. Indien het aandelen in een familiebedrijf betreft, bedraagt deze termijn 7 jaar³. Deze regel is van toepassing met ingang vanaf 1 januari 2012. Dit wil tevens zeggen dat, indien de schenking van de aandelen in aanmerking komt voor de vrijstelling van schenkbelastingen zoals hierboven beschreven – er is aan alle voorwaarden voldaan – maar desalniettemin voor de Nederlandse notaris wordt voltrokken, dan nog de 7 jaren termijn van toepassing blijft.

Tot slot dient te worden vermeld dat, indien een niet-geregistreerde bedrijfsschenking plaatsvond en de schenker binnen de 7 jaar komt te overlijden maar de schenking op het ogenblik van het overlijden wel aan de bovengenoemde voorwaarden voor de bedrijfsschenking voldoet, de erfgenamen nog steeds de mogelijkheid hebben om te genieten van het verminderd successietarief van 3 of 7% in geval van overdracht van familiale ondernemingen of vennootschappen.

4.Conclusie

Voldoet de bedrijfsoverdracht niet aan de bovengenoemde voorwaarden (bv. patrimoniumvennootschap), dan kan de schenking best voor de Nederlandse notaris gebeuren. Dit zonder schenkbelastingen en met slechts een termijn van 3 jaar. Voldoet de bedrijfsoverdracht wel aan de voorwaarden voor de bedrijfsschenking, dan kan men best voor de Belgische notaris schenken:

• Overlijdt men niet binnen de 7 jaar, dan werden geen schenkbelastingen betaald en evenmin zullen erfbelastingen verschuldigd zijn;
• Overlijdt men wel binnen die termijn maar werd de schenking in België geregistreerd (via de Belgische notaris), dan zijn evenmin erfbelastingen verschuldigd.